Ναυάγιο από το Ιταλικό τορπιλοβόλο ALDEBARAN (AL)

«Τ’ ανθισμένο πέλαγο και τα βουνά στη χάση του φεγγαριού […]
χρυσά’ τ’ άστρα του Κύκνου κι’ εκείνο τ’ άστρο ό Αλδεβαράν.»
Γ. Σεφέρης
Επιφάνια 1937

Στα μέσα Φεβρουαρίου 2014, η καταδυτική ομάδα του Αντώνη Γράφα, κατόπιν ενδελεχούς προετοιμασίας και συνεργατικής ιστορικής έρευνας, πραγματοποίησε καταδύσεις σε ένα από αυτήν εντοπισμένο ναυάγιο, βρισκόμενο στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή της νησίδας Άγιος Γεώργιος του Σαρωνικού, περισσότερο γνωστής ως «Σαν Τζώρτζης».

Κύριοι στόχοι της κατάδυσης ήταν η φυσική οπτική προσέγγιση στο ερευνούμενο αντικείμενο, η αντιπαράθεση  και σύγκρισή του με τις υπάρχουσες ιστορικές πηγές, και η φωτογράφηση και βιντεοσκόπησή του, με απώτερο σκοπό την χρήση του οπτικού υλικού για την περαιτέρω ταυτοποίηση και τεκμηρίωση του ναυαγίου.

Η εμπεριστατωμένη έρευνα πεδίου έδειξε, εξαρχής και αμετάκλητα, ότι πρόκειται για το ναυάγιο ενός τορπιλοβόλου πλοίου (Torpediniera), του ιταλικού Βασιλικού Ναυτικού (Regia Marina Italiana), κλάσης SPICA και τύπου PERSEO. Η καταληκτική αυτή εκτίμηση, σε συνδυασμό με ιστορικές και φωτογραφικές πηγές, έδειξε περεταίρω ότι πρόκειται προφανώς για το ναυάγιο του ιταλικού βασιλικού τορπιλοβόλου ALDEBARAN (κυβ. C.F. Antonio Giungi), το οποίο, σύμφωνα με την επίσημη θέση της Διεύθυνσης Ιστορίας του Ιταλικού Πολεμικού Ναυτικού [1], βυθίστηκε στις 09:40 της 20ης Οκτωβρίου 1941, σε απόσταση τριών περίπου ναυτικών μιλίων βόρεια-βορειοδυτικά από την δυτική άκρα της νησίδας Σαν Τζώρτζης, μετά από πρόσκρουσή του σε νάρκη συμμαχικού ναρκοπεδίου, το οποίο ποντίσθηκε, στην προαναφερόμενη περιοχή, την 8η Οκτωβρίου 1941 από το βρετανικό υποβρύχιο HMS RORQUAL (κυβ. Lt. Lennox William Napier, RN).

Όπως δηλώνει το ιταλικό USMM (Ufficio Storico della Marina Militare) [1]:

«Το πλοίο είχε αναχωρήσει τα μεσάνυχτα της 20ης Οκτωβρίου 1941 από το λιμάνι του Πειραιά, με την διαταγή να συνδράμει το τορπιλοβόλο LUPO στην ρυμούλκηση του τορπιλοβόλου ALTAIR. Είχε επιπλέον την διαταγή να ερευνήσει στην συνέχεια, για ναυαγούς που επέβαιναν στην βυθισμένη πλώρη του ALTAIR, όταν κατά την διάρκεια της έρευνας προσέκρουσε σε εχθρική νάρκη, η οποία ανατινάχθηκε κάτω από την γάστρα του πλοίου. Το πλοίο, εν μέρει πλημυρισμένο και με σπασμένη την καρίνα, επέπλεε για πάνω από μιάμιση ώρα μέχρις ότου ανατράπηκε και βυθίστηκε.»

Κατασκευή και τεχνικά χαρακτηριστικά

Το ιταλικό βασιλικό τορπιλοβόλο ALDEBARAN (Regia Torpediniera ALDEBARAN) άρχισε να κατασκευάζεται στα ναυπηγεία Cantiere Ansaldo, στο Sestri Ponente, στην Γένοβα της Ιταλίας, την 2α Οκτωβρίου 1935. Καθελκύστηκε την 14η Ιουνίου 1936 και αποπερατώθηκε την 6η Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου. Αμέσως μετά την αποπεράτωσή του και τις πρώτες δοκιμές υπό την εποπτεία του κατασκευαστή, στάλθηκε στην Σικελία και στην συνέχεια στα τότε ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα, με σκοπό την διεκπεραίωση των απαραίτητων δοκιμών, πριν την πλήρη ένταξή του στις ναυτικές επιχειρήσεις της Regia Marina.

Το τορπιλοβόλο ALDEBARAN  ήταν κλάσης SPICA, τύπου PERSEO, και ήταν πανομοιότυπο με τα υπόλοιπα εφτά τορπιλοβόλα του τύπου αυτού. Όλα τα τορπιλοβόλα της κλάσης αυτής έφεραν ονόματα αστερισμών [2] όπως και το ALDEBARAN, του οποίου το όνομα είναι αραβικό και αναφέρεται στον λαμπερό αστέρα «α», του αστερισμού του Ταύρου.

Τα γενικότερα χαρακτηριστικά και οι ιδιότητες του πλοίου ήταν:

Όνομα: ALDEBARAN
Διακριτικός κωδικός: AL
Τύπος: Τορπιλοβόλο (Torpediniera)
Εθνικότητα: Ιταλική
Όπλο: Regia Marina Italiana
Εκτόπισμα: Στάνταρ, 630 τόνοι / Πλήρες φορτίου, 1.020 τόνοι
Μήκος: 82 μέτρα
Πλάτος: 8,2 μέτρα
Βύθισμα: 2,8
Πρόωση: Δύο ατμοτουρμπίνες παράγοντας ισχύ 19.000 ίππων
Έλικες: 2
Ενδεικτική ταχύτητα: 34 κόμβοι
Αυτονομία: 1.910 ναυτικά μίλια με ταχύτητα 15 κόμβων / 1.700 ν.μ. με ταχύτητα 16 κόμβων / 60 ν.μ. με ταχύτητα 30 κόμβων
Οπλισμός: Τρία ιταλικά ναυτικά πυροβόλα των 100/47 χιλ., τύπου OTO Mod. 1931, οκτώ ιταλικά πολυβόλα των 13,2 χιλ., τύπου Breda Mod. 31, τέσσερεις τορπιλοσωλήνες των 450 χιλ., δυο μηχανισμοί ρίψης βομβών βάθους, δυνατότητα μεταφοράς 20 ναρκών, σύστημα γριπισμού ναρκών
Ενδεικτικό πλήρωμα: 119 άτομα (7 αξιωματικοί και 112 υπαξιωματικοί και ναύτες)

Επιχειρησιακή δράση 1937-1941

Η πρώτη επιχειρησιακή αποστολή του ALDEBARAN, στην οποία συμμετείχε κατά τα έτη 1937-38, ήταν η παρεμπόδιση της θαλάσσιας μεταφοράς οπλισμού και εφοδίων στον Ισπανικό Δημοκρατικό Στρατό. Το ALDEBARAN ήταν ένα από τα πλοία της βοηθητικής δύναμης που έστειλε ο Benito Mussolini με σκοπό την υποστήριξη των ισπανών εθνικιστών, υπό τον στρατηγό Francisco Franco, ενάντια στην δημοκρατικά εκλεγμένη ισπανική κυβέρνηση.

Η έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, την 1η Σεπτεμβρίου 1939, βρήκε το ALDEBARAN, μαζί με τα αδελφά του τορπιλοβόλα πλοία ALTAIR, ANDROMEDA και ANTARES, ενταγμένο στην 12η Μοίρα Τορπιλοβόλων (XII Squadriglia Torpediniere) της Regia Marina, με βάση της την Μεσσήνη της Σικελίας. Το πλοίο επιχειρούσε, κατά την περίοδο αυτή, πρωτίστως σαν ανθυποβρυχιακό και συνοδευτικό νηοπομπών στην Αδριατική Θάλασσα.

Την 13η Ιουνίου 1940, τρεις ημέρες μετά την κήρυξη πολέμου της Ιταλίας ενάντια στην Γαλλία και την Μεγάλη Βρετανία, το ALDEBARAN  συμμετείχε στην πρώτη του πολεμική ενέργεια, μια ανθυποβρυχιακή επιχείρηση. Την επόμενη ημέρα, 14.06.1940, το πλοίο μετατέθηκε, μαζί με ένα μέρος της 12ης Μοίρας Τορπιλοβολών, στην La Spezia, με σκοπό την προστασία των παράκτιων πόλεων της Λιγουρίας από τους βομβαρδισμούς του γαλλικού Πολεμικού Ναυτικού.

Από τον Αύγουστο έως και τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου το ALDEBARAN συμμετείχε, σαν πλοίο προστασίας, σε ναρκοθετήσεις που πραγματοποιήθηκαν στις θαλάσσιες περιοχές της ιταλικής νήσου Παντελλερία και της Μάλτας. Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα που συνδέει την μοίρα του ALDEBARAN με την ελληνική ιστορία την περίοδο αυτή, ήταν όταν το πλοίο, μαζί με τα τορπιλοβόλα ALTAIR, ANDROMEDA και ANTARES, συμμετείχε από την 31η Οκτωβρίου έως και την 1η Νοεμβρίου 1940, στις «Ειδικές Ναυτικές Δυνάμεις» (Forze Navali Speciali) της Regia Marina, με σκοπό την προετοιμασία για την από το Γενικό Επιτελείο του ιταλικού στρατού, προγραμματισμένη απόβαση των ιταλικών δυνάμεων στην Κέρκυρα.

Σύμφωνα με το επιτελικό αυτό σχέδιο είχε προγραμματιστεί η επιβίβαση της 47ης Μεραρχίας Πεζικού, της αποκαλούμενης Μεραρχίας «Μπάρι» (47a Divisione Fanteria “Bari”), σε πλοία και η αποβίβαση της στην Κέρκυρα με σκοπό την εισβολή στον ελλαδικό χώρο μέσω των νησιών του Ιονίου. Οι μεγάλες όμως απώλειες στο Αλβανικό Μέτωπο, οδήγησαν στην ακύρωση του σχεδίου και στην μεταφορά των στρατευμάτων στο λιμάνι της Αυλώνας στην Αλβανία, με σκοπό την ενίσχυση του ιταλικού στρατού στο ελληνοïταλικό μέτωπο της Αλβανίας.

Ίσως θα πρέπει, στο σημείο αυτό, να αναφερθεί ότι εκείνη την περίοδο και συγκεκριμένα την 29η Δεκεμβρίου 1940, ένα από τα αδελφά πλοία του ALDEBARAN, το τορπιλοβόλο ANTARES, εμβόλισε και βύθισε αύτανδρο στην Αδριατική, το ελληνικό υποβρύχιο ΠΡΩΤΕΥΣ (πλωτάρχης Μ. Χατζηκωνσταντής), το οποίο λίγο πριν είχε καταφέρει να τορπιλίσει το ιταλικό οπλιταγωγό SARDEGNA.

Από τον Νοέμβριο του 1940 έως και τον Απρίλιο του 1941, το ALDEBARAN επιχείρησε στις θαλάσσιες περιοχές της Αδριατικής και της Λιβύης σαν συνοδευτικό νηοπομπών, οι οποίες σκοπό είχαν τον συνεχή ανεφοδιασμό του εκστρατευτικού ιταλικού σώματος της Κυρηναϊκής με άνδρες και εφόδια.

Τον Μάιο του 1941, μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα, το ALDEBARAN, μαζί με τα τορπιλοβόλα SIRIO, SAGITTARIO και ALCIONE, εντάχθηκε στην 1η Μοίρα Τορπιλοβόλων (1a Squadriglia Torpediniere) της Regia Marina στην Ελλάδα, η οποία τελούσε υπό την διοίκηση της νεοϊδρυθείσας ιταλικής Ναυτικής Διοίκησης Βορείου Αιγαίου «Marisudest» (Comando Gruppo Navale dell’ Egeo Settentrionale). Το Marisudest είχε την έδρα του στην Αθήνα και συμμετείχε με την γερμανική Kriegsmarine σε όλες τις ναυτικές επιχειρήσεις του ελλαδικού χώρου.

Το ALDEBARAN έδρασε μέχρι την βύθισή του κυρίως σαν συνοδευτικό νηοπομπών, αρχικά στην «Επιχείρηση ΕΡΜΗΣ» (βλ. Μάχη της Κρήτης) και κατόπιν σε όλο τον ελλαδικό χώρο, συνοδεύοντας νηοπομπές των δυνάμεων του Άξονα και επιχειρώντας από το βόρειο Αιγαίο ως την Κρήτη και την Κυρηναϊκή.

Βρετανικό υποβρύχιο HMS RORQUAL (N74)

Όπως ήδη αναφέρθηκε, η αιτία βύθισης του τορπιλοβόλου ALDEBARAN στάθηκε η πρόσκρουσή του σε νάρκη του ναρκοπεδίου που πόντισε το βρετανικό ναρκοθετικό υποβρύχιο HMS RORQUAL. Το ναρκοπέδιο αυτό δεν υπήρξε μόνο η αιτία βύθισης του ALDEBARAN, αλλά και του αδελφού του δίδυμου τορπιλοβόλου πλοίου ALTAIR, το οποίο πρόσκρουσε επίσης σε νάρκη του ίδιου ναρκοπεδίου μια ημέρα πριν, στις 19:28 της 19ης Οκτωβρίου 1941.

Το HMS RORQUAL υπήρξε ένα από τα πιο επιτυχημένα υποβρύχια του Royal Navy, έχοντας στο ενεργητικό του 16 βυθίσεις πλοίων. Κατασκευάστηκε στα ναυπηγεία Vickers Armstrong στο Barrow-in-Furness της Αγγλίας, το 1936, την χρονιά κατασκευής του ALDEBARAN και του ALTAIR, και ήταν ένα από τα έξι υποβρύχια της κλάσης GRAMPUS. Το 1940 στάλθηκε στην Μεσόγειο όπου έλαβε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις, ως επί το πλείστον ναρκοθετήσεις, έως το 1945 όπου και στάλθηκε στην Άπω Ανατολή, για να συμμετάσχει στις συμμαχικές επιχειρήσεις ενάντια στο ιαπωνικό Αυτοκρατορικό Ναυτικό. Μετά το τέλος του πολέμου παροπλίστηκε και το 1945 πουλήθηκε για διάλυση. Τον Μάρτιο του 1946 διαλύθηκε στο Newport της Ουαλίας.

Την 1η Οκτωβρίου του 1941, το HMS RORQUAL, υπό την διακυβέρνηση του Lt. Lennox William Napier RN, αναχώρησε από την Αλεξάνδρεια, την βάση του βρετανικού στόλου στην ανατολική Μεσόγειο, για επιθετική περιπολία στο Αιγαίο Πέλαγος. Την επόμενη ημέρα, αφού κατέπλευσε στο Πορτ Σάιντ της Αιγύπτου, κατευθύνθηκε μέσω της Διώρυγας του Σουέζ στις Πικρές Λίμνες όπου πρόσδεσε στο πλοίο S.S. GUMA, με σκοπό την φόρτωση ναρκών. Την 3η Οκτωβρίου αναχώρησε από το Πορτ Σάιντ και τέσσερεις ημέρες αργότερα, αφού διέπλευσε την 07.10.1941 το κανάλι των Κυθήρων, βρισκόταν στην περιοχή του Σαρωνικού με σκοπό την πόντιση ναρκοπεδίου αποτελούμενου από 50 νάρκες στα δυτικά της νησίδας Άγιος Γεώργιος.

Η βρετανική καταχώρηση των πεπραγμένων του υποβρυχίου αναφέρει για την 08.10.1941 τα εξής:

«05:30 Κατάδυση κοντά στην νήσο Άγιος Γεώργιος με πορεία προς το σημείο πόντισης του ναρκοπεδίου.

08:35 Εντοπίστηκε νηοπομπή, αποτελούμενη από δυο πετρελαιοκίνητα και συνοδευόμενη από ένα αντιτορπιλικό κλάσης CURTATONE και ένα κλάσης TURBINE, με πορεία 30°, να περνά κοντά στο βόρειο άκρο της νήσου Άγιος Γεώργιος. Δεν πραγματοποιήθηκε επίθεση λόγω της ναρκοθέτησης.

11:29 Τοποθετήθηκε η πρώτη νάρκη στο στίγμα 37° 29´ Β και 23° 53´ Α. Στις 12:12 τοποθετήθηκε η 50η νάρκη.

19:00 Ανάδυση και πορεία προς νότο. Διάπλους ανάμεσα από τις νήσους Φαλκονέρα και Καράβι, και μέσω του καναλιού των Κυθήρων συνέχιση του πλου, εν επιφανεία, κατά την διάρκεια της νύχτας.»

Η θανάσιμη παγίδα, εξαιτίας της οποίας θα βυθίζονταν δώδεκα ημέρες αργότερα τα δυο δίδυμα τορπιλοβόλα της Regia Marina, ALTAIR και ALDEBARAN, είχε στηθεί.

Βύθιση των ALTAIR και ALDEBARAN [3]

Το απόγευμα της 19ης Οκτωβρίου 1941, μια νηοπομπή [4], αποτελούμενη από τα ιταλικά πλοία CITTÀ DI MARSALA, CITTÀ DI AGRIGENTO, TAGLIAMENTO και το γερμανικό πλοίο SALZBURG, συνοδευόμενη από τα ιταλικά τορπιλοβόλα LUPO, ALTAIR, MONZAMBANO και το βοηθητικό αντιτορπιλικό BARLETTA, απέπλευσε από τον Πειραιά με προορισμό το Ηράκλειο της Κρήτης. Στις 19:28, κι ενώ η νηοπομπή βρισκόταν κοντά στην δυτική πλευρά της νησίδας Άγιος Γεώργιος (βλ. Σαν Τζώρτζης), έγινε αντιληπτή μια έκρηξη στα ύφαλα του τορπιλοβόλου ALTAIR, το οποίο έπλεε στα αριστερά της νηοπομπής. Το ALTAIR (αντιπλοίαρχος Cardinali) βρισκόταν την στιγμή εκείνη σε απόσταση τριών περίπου ναυτικών μιλίων, σε γωνία 320°, από την νησίδα Άγιος Γεώργιος [5]. Η πλώρη του πλοίου αποκόπηκε σχεδόν αμέσως από το υπόλοιπο σκάφος και βυθίστηκε. Ταυτόχρονα ξέσπασε έντονη πυρκαγιά στον λέβητα αριθ. 1, η οποία αποτελούσε έντονη απειλή για την αποθήκη πυρομαχικών του πλοίου [6].

Το τορπιλοβόλο LUPO (αντιπλοίαρχος Mimbelli) αντέστρεψε αμέσως την πορεία του, πλέοντας τάχιστα προς το ALTAIR. Σε ερώτηση του αν υπήρχε δυνατότητα ρυμούλκησης του πλοίου, έλαβε αρχικά αρνητική απάντηση. Γύρω στις 21:00 όμως, και ενώ η ένταση της φωτιάς στο ALTAIR είχε μειωθεί, το LUPO πλησίασε το ALTAIR και κατάφερε να το προσδέσει στην πρύμνη του, με την καδένα της άγκυρας. Ενώ ο κυβερνήτης του  LUPO και διοικητής της νηοπομπής, αντιπλοίαρχος Mimbelli, έδωσε την διαταγή να συνεχίσει το κομβόι την πορεία του προς το Ηράκλειο, έχοντας σαν συνοδευτικά μόνο τα MONZAMBANO και BARLETTA, παρέμεινε στην περιοχή, επικουρώντας και ρυμουλκώντας το ALTAIR. Η συνεχής ροή νερού όμως, η όποια βάραινε το ALTAIR, και οι άσχημες καιρικές συνθήκες, λόγω του ισχυρού βορειοδυτικού ανέμου που συνεχώς δυνάμωνε, καθιστούσαν την ρυμούλκηση δύσκολη. Σκοπός του αντιπλοιάρχου Mimbelli ήταν να ρυμουλκήσει το ALTAIR προς την κατεύθυνση, από την οποία περίμενε ενισχύσεις που του είχαν σταλεί  από το Marisudest, με σκοπό την βοήθεια στην ρυμούλκηση του ALTAIR.

Στο μεσοδιάστημα, το Marisudest είχε διατάξει τον απόπλου του τορπιλοβόλου SELLA, με σκοπό την αντικατάσταση του LUPO στην νηοπομπή. Ταυτόχρονα είχε επίσης διατάξει  το τορπιλοβόλο ALDEBARAN να κατευθυνθεί στην περιοχή του ατυχήματος, για να βοηθήσει το LUPO στην ρυμούλκηση του ALTAIR, επικουρώντας και τα δυο πλοία, λόγω των δύσκολων καιρικών συνθηκών και του δυνατού βορειοδυτικού ανέμου. Είχε διατάξει επίσης τον απόπλου όλων των ρυμουλκών, των ανθυποβρυχιακών, και των πετρελαιοκίνητων, με προορισμό το σημείο του ατυχήματος έχοντας σαν στόχο την περισυλλογή των ναυαγών και την προσφορά βοήθειας.

Το ALDEBARAN (πλωτάρχης Α. Giungi) απέπλευσε από τον Πειραιά στις  23:00 της 19ης Οκτωβρίου, καταφέρνοντας τελικά να συναντήσει το LUPO και το ρυμουλκούμενο ALTAIR στις  01:00 της 20ης Οκτωβρίου 1941. Θωρώντας επίκαιρο τον κίνδυνο από ελλοχεύοντα εχθρικά υποβρύχια, έκανε αρχικά έναν κύκλο γύρω από τα πλοία ρίχνοντας συνεχώς βόμβες βάθους. Στην συνέχεια συνόδευσε για δυο σχεδόν ώρες το LUPO και το ρυμουλκούμενο ALTAIR, το οποίο όμως είχε πλέον βαρύνει πολύ, με αποτέλεσμα να βυθιστεί στις 02:47 της 20ης Οκτωβρίου, τρία ναυτικά μίλια νοτιοδυτικά της νήσου Πατρόκλος (Γαïδουρονήσι). Το ALTAIR είχε καταφέρει να παραμείνει στην επιφάνεια, χωρίς πλώρη, για πάνω από εφτά ώρες.

Αμέσως μετά την βύθιση του ALTAIR, τα LUPO και ALDEBARAN κατευθύνθηκαν μαζί προς την βάση τους στον Πειραιά. Ενώ βρίσκονταν καθ΄ οδόν, το Marisudest διέταξε το ALDEBARAN να κατευθυνθεί και πάλι προς το αρχικό σημείο του ατυχήματος, την νήσο Άγιος Γεώργιος. Ο λόγος ήταν ότι το Marisudest είχε πληροφορηθεί για την ύπαρξη αγνοούμενων ναυαγών, οι οποίοι επέβαιναν αρχικά στο ALTAIR και βρέθηκαν στη θάλασσα κατά την βίαιη αποκόλληση της πλώρης του από την έκρηξη της νάρκης.

Φτάνοντας το ALDEBARAN, στις 08:00 της 20ης Οκτωβρίου, στην περιοχή του ατυχήματος, όπου βρίσκονταν ήδη τα απεσταλμένα για την παροχή βοήθειας στους ναυαγούς του ALTAIR ιταλικά ανθυποβρυχιακά FALCO, MARECHIARO, SAN CIRO και NIOI,  άρχισε να ερευνά την περιοχή με ταχύτητα 20 κόμβων, πραγματοποιώντας συνεχώς ζιγκ-ζαγκ φοβούμενο επίθεση από κάποιο ελλοχεύων υποβρύχιο. Στις 08:05, και ενώ βρισκόταν στα βορειοδυτικά του Σαν Τζώρτζη, προσέκρουσε σε νάρκη η οποία ανατινάχθηκε ακριβώς κάτω από την γάστρα του πλοίου, σπάζοντας την καρίνα του. Το Marisudest πληροφορούμενο για το συμβάν, από ένα ιταλικό ανθυποβρυχιακό που βρισκόταν στην περιοχή, διέταξε τον κατάπλου από τις Φλέβες, στο σημείο του ατυχήματος, των ιταλικών ναρκαλιευτικών R 14 και R 187, καθώς και την αποστολή του ελληνικού ρυμουλκού ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ, από τον Πειραιά. Η γερμανική Ναυτική Διοίκηση Αττικής διέταξε επίσης, τον κατάπλου στο ίδιο σημείο των γερμανικών ναρκαλιευτικών 12 Μ 3, 12 Μ 4 και 13 Μ 4. Η βοήθεια όμως έφτασε πολύ αργά, καθώς το πλοίο βάρυνε από την εισροή των υδάτων, αναποδογύρισε, και βυθίστηκε σε απόσταση δυο περίπου ναυτικών μιλίων βορειοδυτικά του Σαν Τζώρτζη, στις 09:40 της 20ης Οκτωβρίου 1941.

Υπάρχουν αντικρουόμενες πληροφορίες σχετικά με των αριθμό θυμάτων από την βύθιση του ALDEBARAN. Οι ιταλικές πηγές [7] αναφέρουν ότι από τους 150 επιβαίνοντες απωλέσθηκαν εφτά και απεβίωσαν τρεις, λόγω των τραυμάτων τους. Όλες οι γερμανικές πηγές αναφέρουν ότι απωλέσθηκαν 14 και διασώθηκαν 140, εκ των οποίων πέντε βαριά και δέκα ελαφρά τραυματισμένοι.

Το ναυάγιο

Στις αρχές Ιανουαρίου 2014, ο Αντώνης Γράφας επιβεβαίωσε την πληροφορία που είχε για την ύπαρξη ενός ναυαγίου στα βορειοδυτικά της νήσου Σαν Τζώρτζης. Η επιβεβαίωση αυτή και η συνεργατική διασταύρωση και σύγκριση στιγμάτων, αποτέλεσε το έναυσμα για την προετοιμασία μιας καλά οργανωμένης, τόσο καταδυτικά όσο και ιστορικά, εξόρμησης, με σκοπό την εύρεση, την φωτογράφηση και την βιντεοσκόπηση του ναυαγίου. Η εξόρμηση πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 16 Φεβρουαρίου 2014, όπου με σύμμαχο τον καλό καιρό η καταδυτική ομάδα του Αντώνη Γράφα καταδύθηκε για πρώτη φορά, μετά από 72 περίπου χρόνια, στο ναυάγιο του ως το τορπιλοβόλο ALDEBARAN φερόμενου πλοίου. Ήδη κατά την διάρκεια της κατάδυσης, στα 107 μέτρα βάθος, με συνολικό καταδυτικό χρόνο 185 λεπτών, γνώριζε η καταδυτική ομάδα ότι είχε ανακαλύψει κάτι πραγματικά ξεχωριστό και ιδιαίτερο.

Το ναυάγιο βρίσκεται επικαθήμενο όρθια επί της τρόπιδας, σε επίπεδο βυθό, έχοντας τον άξονα πρύμνης – πλώρης σε κατεύθυνση 270 μοιρών. Η πλώρη του ναυαγίου, η οποία αντιστοιχεί στο ένα τρίτο περίπου του συνολικού μήκους του πλοίου, έχει αποκοπεί και λείπει μαζί με τον οπλισμό της, το πρωραίο πυροβόλο των 100 χιλ.. Το σημείο του κοψίματος βρίσκεται ακριβώς μπροστά από το φουγάρο του πλοίου, το οποίο παραμένει όρθιο. Στην περιοχή μπροστά από το φουγάρο βρίσκονται υπολείμματα της υπερκατασκευής του πιλοτηρίου του τορπιλοβόλου. Από την δεξιά και την αριστερή πλευρά, εκατέρωθεν του φουγάρου, βρίσκονται ανά ζεύγη οι τέσσερεις επωτίδες (καπόνια), οι οποίες συνεχίζουν να παραμένουν όρθιες. Ακριβώς πίσω από το φουγάρο βρίσκονται οι πυργίσκοι των πολυβόλων, οι οποίοι έχουν εν μέρει καταρρεύσει. Κάτω από τον πρώτο πυργίσκο, ο οποίος βρίσκεται ακριβώς πίσω από το φουγάρο, υπάρχει ένας μικρός χώρος ενδιαίτησης, ο οποίος έχει καλυφθεί τμηματικά από συντρίμμια. Από την αριστερή πλευρά του πλοίου διακρίνονται τμήματα ενός από τους δυο τορπιλοσωλήνες.

Με κατεύθυνση προς την πρύμνη, και ακριβώς πίσω από τους πύργους των πολυβόλων, υπάρχει μια υπερκατασκευή, με χώρους ενδιαίτησης, όπου επάνω της βρίσκεται το πρώτο πυροβόλο των 100 χιλ. της πρύμνης και αμέσως μετά από αυτό, εφαρμοσμένο επάνω στο κατάστρωμα, το δεύτερο πρυμναίο πυροβόλο των 1οο χιλ.. Στην περιοχή της πρύμνης διακρίνονται, δεξιά και αριστερά του σκάφους, τα υπολείμματα των βάσεων από τους πλωτήρες του συστήματος ναρκαλιείας. Ακριβώς πίσω από την πρύμνη, τοποθετημένος επάνω στην εξωτερική του βάση, βρίσκεται ακόμα όρθιος ο γερανός ρυμούλκησης του μηχανισμού γρίπισης, ο οποίος είναι έντονα καλυμμένος με βένθος. Πρόκειται για ένα βασικό κομμάτι του ναρκαλιευτικού συστήματος που έφεραν όλα τα τορπιλοβόλα της Regia Marina. Κάτω από την πρύμνη είναι απόλυτα διακριτές οι δυο προπέλες του πλοίου και οι άξονες τους. Τέλος, γύρω από το ναυάγιο βρίσκονται σκορπισμένα συντρίμμια, με κύρια ανάμεσα τους τα πυρομαχικά.

Επίλογος και ερευνητική θέση

Το ναυάγιο του ως το τορπιλοβόλο ALDEBARAN φερόμενου πλοίου, αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα ευρήματα στην περιοχή του Σαρωνικού Κόλπου τα τελευταία χρόνια. Το τορπιλοβόλο αυτό, μαζί με τα επίσης ανακαλυφθέντα πολεμικά πλοία CURTATONE και D.R. 7, αποτελεί έναν επιπλέον μάρτυρα της παρουσίας και της δράσης της Regia Marina Italiana στην περιοχή του Αιγαίου Πελάγους κατά την περίοδο 1941-43.

Ο εντοπισμός, η κατάδυση, η καταγραφή, η απεικόνιση, η έρευνα και η τεκμηρίωση  των ιστορικών ναυαγίων του Α΄ και Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η οποία συντελείται από ομάδες ερασιτεχνών δυτών τα τελευταία χρόνια, οδήγησε στην δημιουργία ενός λεπτομερή χάρτη ναυαγίων ο οποίος είναι πλέον σε θέση όχι μόνο στο να συνοψίσει, αλλά και να βοηθήσει στην ιστορική προσομοίωση των ναυτικών στρατιωτικών γεγονότων των δυο μεγάλων πολέμων. Τα ευρήματα, τα οποία αποτυπώνονται σε οπτικό υλικό πριν χαθούν για πάντα από την διάβρωση της φύσης και του χρόνου, παραμένουν βοηθώντας τους ερευνητές στη αναζήτηση πληροφοριών και υλικού, σχετιζόμενου με την αξιολόγηση των γεγονότων και της ορθής απόδοσης της ιστορίας. Θα ήταν ευχής έργον αν και οι επόμενες γενιές δυτών συνέχιζαν προς την κατεύθυνση αυτή.

Η παρούσα εργασία στηρίχθηκε σε γερμανικές πρωτογενείς αρχειακές πηγές, οι οποίες κατά το μεγαλύτερο μέρος τους άντλησαν τις πληροφορίες τους από το  ιταλικό Marisudest και την Supermarina. Στηρίχθηκε επίσης, ως ένα μεγάλο βαθμό, και στις επίσημες ιταλικές βιβλιακές εκδόσεις του USMM. Η πρόσβαση όμως στις αρχειακές πρωτογενείς και ανέκδοτες ιταλικές πηγές, όπως τα ημερολόγια πολέμου των πλοίων της Regia Marina, δεν στάθηκε δυνατή, στην παρούσα φάση, καθώς η πραγματοποίηση έρευνας στα αρχεία αυτά, προϋποθέτει την φυσική παρουσία του ερευνητή στο αναγνωστήριο του USMM στην Ρώμη.

Το γεγονός ότι οι επίσημες εκδόσεις του USMM δεν παρέχουν πάντα ολοκληρωμένη την πληροφορία, σε συνδυασμό με τις ενίοτε ασάφειες που αυτές εμπεριέχουν, οδηγεί στην εκτίμηση ότι θα πρέπει απαραιτήτως να ερευνηθούν και οι ιταλικές πρωτογενείς αρχειακές πηγές, στο αναγνωστήριο του USMM στην Ρώμη. Θα πρέπει επίσης να πραγματοποιηθούν περεταίρω έρευνες πεδίου, με σκοπό την εντόπιση της πλώρης του ναυαγίου και την απάντηση κάποιων εναπομεινάντων ερωτημάτων.

Για τους λόγους αυτούς λοιπόν θα θέλαμε η πρωτόλεια αυτή έρευνα, να εκληφθεί ως μία έρευνα εν εξελίξει της οποίας τότε μόνο το τελικό αποτέλεσμα θα μπορέσει να ταυτιστεί, όσο αυτό είναι δυνατόν, με την ιστορική αλήθεια, όταν θα έχουν επιπλέον εξεταστεί όλοι οι ιστορικοί, αρχειακοί και υλικοί παράγοντες και όλες οι πηγές.

Τελειώνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω στο σημείο αυτό όλα τα μέλη της ομάδας του Αντώνη Γράφα, για το εξαίρετο αυτό εύρημα και για την άψογη και αγαστή συνεργασία, τους ιταλούς ερευνητές Maurizio Brescia και Francesco De Domenico, καθώς και τους γερμανούς ερευνητές Theodor Dorgeist και Reinhard Kramer, χωρίς την υποστήριξη των οποίων το πόνημα αυτό θα ήταν σίγουρα πολύ πιο φτωχό, τόσο στο περιεχόμενο όσο και στην οπτική παρουσίαση.

DG

Παραπομπές, Συμπληρωματικά, Διευκρινήσεις

[1] βλ. Navi Militari Perdute, σελ. 39-40, USMM, 1965

[2] Μαζί με το ALDEBARAN κατασκευάστηκαν στα ναυπηγεία Ansaldo, την ίδια χρονική περίοδο, τα αδελφά του τορπιλοβόλα πλοία ALTAIR (AT), ANDROMEDA (AD) και ANTARES (AN). Τα υπόλοιπα τέσσερα αδελφά τορπιλοβόλα πλοία, PERSEO (PS), SAGITTARIO (SG), SIRIO (SI) και VEGA (VG), κατασκευάστηκαν στα ναυπηγεία Quarnaro, του τότε ιταλικού Fiume της Κροατίας.

[3] Όλες οι πληροφορίες στο απόσπασμα αυτό προέρχονται από τις στην συνέχεια αναφερόμενες πηγές. Τα βασικά στοιχεία των γεγονότων παρουσιάζονται όπως αυτά βρίσκονται καταχωρημένα στο La difesa del traffico l´Albania, la Grecia e l´Egeo, USMM, σελ. 110-112. Τα συμπληρωματικά στοιχεία και οι λεπτομέρειες προέρχονται από το Navi militari perdute, USMM, σελ. 39-40, καθώς και από τα Lagemeldungen Admiral Ägäis, KTB Admiral Ägäis, KTB Seekommandant Attika. Σε καθοριστικά σημεία, όπου ενίοτε υπάρχουν διαφορές, αυτές διευκρινίζονται με τις ανάλογες παραθέσεις.

[4] 4η Ιταλική Μοίρα Μεταφορών

[5] Το ναρκοπέδιο που τοποθέτησε το HMS RORQUAL, ήταν το πρώτο συμμαχικό ναρκοπέδιο που τοποθετήθηκε στην περιοχή, μετά την κατάληψη της Ελλάδας από τις δυνάμεις του Άξονα. Η έκρηξη στο ALTAIR θεωρήθηκε μέχρι και την επόμενη ημέρα, που τα ιταλικά ναρκαλιευτικά εντόπισαν το συμμαχικό ναρκοπέδιο, σαν αποτέλεσμα τορπιλισμού. Το γερμανικό Ναυαρχείο Αιγαίου αναφέρει ότι η έκρηξη εκδηλώθηκε πέντε ναυτικά μίλια βορειοδυτικά του Σαν Τζώρτζη, στο ενδεικτικό στίγμα 37° 32´ Β και 23° 51´ Α (βλ. KTB Admiral Ägäis 19.10.41).

[6] Η H.K.A.A. 831 (Heeres-Küsten-Artilerie-Abteilung), που βρισκόταν  στο Σούνιο, μεταβίβασε στην Ναυτική Διοίκηση Αττικής το εξής μήνυμα: «Στις 19:10, της 19.10.1941, σε απόσταση 40 χιλιομέτρων νοτιοδυτικά από το ακρωτήριο Σούνιο, εντοπίσθηκε έκρηξη σε πλοίο και στην συνέχεια η εκδήλωση πυρκαγιάς. Ταυτόχρονα ένα δεύτερο πλοίο έκανε κύκλους γύρω του παρατηρώντας την επιφάνεια της θάλασσας κάτω από τους προβολείς του. Το καιόμενο πλοίο ήταν το ιταλικό τορπιλοβόλο ALTAIR». (βλ. KTB Seeko Attika 20.10.41)

[7] πρβλ. Lupinacci, σ. 112

Πηγές

ADM 236/11, The National Archives, Kew

Ando, Elio / Bagnasco, Erminio: Marina Italiana: Le Operazioni nel Mediterraneo Giugno 1940 – Giugno 1942, Bolognia, Intergest, 1976

Akten Gemeinsame Kriegsführung, Deutsches Marinekommando Italien, PG-46157, T1022/Roll 2550, NARA

Archivio Storico Ansaldo, Genova, Italia

Bagnasco, Erminio: Aldo Fraccaroli: Fotografo Navale 1933-1993 sessant´anni di storia della Marina italiana attraverso le immagini, Ed. Albertelli, 1996

Cocchia, Aldo (Compilatore), De Palma, Filippo (Collaboratore), Fioravanzo, Giuseppe (Revisore): La difesa del traffic coll´Africa settentrionale, La Guerra nel Mediterraneo, Ufficio Storico della Marina Militare, Vol. II, Roma, 1958

Colledge, J.J. / Warloaw, Ben: Ships of the Royal Navy: The Complete Record of all Fighting Ships of the Royal Navy, London, Chatham Publishing, Rev. Ed., 2006

Fioravanzo, Giuseppe: Le Azioni navali in Mediterraneo. Dal 1 aprile 1941 al 8 settembre 1943, Roma, Ufficio Storico della Marina Militare, 2001

Kriegstagebuch Admiral Ägäis, PG 46245, T1022/Roll 4024, NARA

Kriegstagebuch Kommandant der Seeverteidigung Attika, PG 46408, T1022/Roll 2588, NARA

Kriegstagebuch Marinegruppenkommando Süd, PG 46005-014, T1022/Roll 4284, NARA

Lagemeldungen Admiral Ägäis, Heeresakte T312/Roll 460, NARA

Lupinacci, Pier Filippo (Compilatore), Tognelli, Vittorio E. (Revisore): La difesa del traffico l´Albania, la Grecia e l´Egeo, La Marina italiana nella seconde Guerra mondiale, Ufficio Storico della Marina Militare, Vol. IX, Roma, 1965

Navi militari perdute, Ufficio Storico della Marina Militare, La Marina italiana nella seconde guerra mondiale, Vol. II, Roma, 1965

Pollina, Paolo M.: Le torpediniere italiane, Ufficio Storico della Marina Militare, Roma, 1964

Projekt ASA, Historisches Marinearchiv

Rohwer, Jürgen: Allied Submarine Attacks of World War Two, Naval Institute Press, Annapolis, Maryland, 1997.