Ναυάγιο «LOKFÄHRE» Πρώην βρετανικό TLC τύπου Mark 1
-
Το LCT A.16, τύπου Mark 1, κατά την διάρκεια αποβίβασης των βρετανικών δυνάμεων στην Σούδα, μετά την εκκένωση του ηπειρωτικού ελλαδικού χώρου, στα τέλη Απριλίου 1941, και την κατάληψη του από τις δυνάμεις του Άξονα. (© Australian War Memorial) -
Η πλώρη του LOKFÄHRE, πρώην βρετανικού LCT A.1 ή Α.19, τύπου Mark 1. Διακρίνεται η κατεβασμένη ράμπα. (© 2014 Milonakis Kostas) -
Χάρτης απεικόνισης των σημείων επιβίβασης των αποχωρούντων συμμαχικών δυνάμεων, κατά την διάρκεια εκκένωσης του ελλαδικού χώρου (βλ. Operation DEMON). -
Η αριστερή πλευρά του ναυαγίου. Στο βάθος διακρίνεται το πιλοτήριο και ο χώρος ενδιαίτησης του πλοίου. (© 2014 Milonakis Kostas) -
Ένα από τον γερμανικό στρατό κατοχής ανελκυσθέν βρετανικό LCT τύπου Mark 1. Πιθανώς ένα από τα δυο LOKFÄHRE, το Α.1 ή το Α.19. (© Bundesarchiv) -
Το εσωτερικό του πλοίου όπου διακρίνονται υπολείμματα οπλισμού. Διακρίνεται επίσης η ατσάλινη δίφυλλη προστατευτική πόρτα, ακριβώς πίσω από την ράμπα. (© 2014 Milonakis Kostas) -
Λίστα του γερμανικού στρατού κατοχής όπου βρίσκονται καταχωρημένα τα μέχρι την 15.10.1941 ανελκυσθέντα ναυάγια. Στην 28η θέση βρίσκεται καταχωρημένο το στα Μέγαρα ανελκυσθέν βρετανικό LCT Α.19. (RW 19/5525 Bundesarchiv) -
Η δεύτερη σελίδα της λίστας όπου στην 33η θέση βρίσκεται καταχωρημένο το επίσης στα Μέγαρα ανελκυσθέν βρετανικό LCT Α.1. (RW 19/5525 Bundesarchiv - Militärarchiv) -
Υπολείμματα βαγονέτου έξω από το ναυάγιο. Το πλοίο μετέφερε πέντε οχήματα εκ των οποίων τα υπολείμματα των τριών βρίσκονται μέσα, ενώ των άλλων δυο έξω από το σκάφος. (© 2014 Milonakis Kostas) -
Καταχώρηση, στο ημερολόγιο πολέμου της γερμανικής Διοίκησης Θαλασσίων Μεταφορών Αιγαίου (Seetransportchef Ägäis), για την μεταφορά από την Σύρο στο Πειραιά τεσσάρων φορτηγών και πέντε στρατιωτών, με ένα από τα δυο LOKFÄHRE. (Αρχείο NARA) -
Συμμαχική καταχώρηση της 10.03.1942 για την μεταφορά σιδηροδρομικού υλικού που πραγματοποιήθηκε από δυο βρετανικά TLC, τουλάχιστον τρεις μήνες πριν από την ημερολογιακή καταγραφή, από τον Πειραιά στην Στυλίδα. (WO 208/3357 TNA, Kew) -
Η πρύμνη του LOKFÄHRE και ο χώρος ενδιαίτησης. (© 2014 Milonakis Kostas) -
Καταχώρηση στο ημερολόγιο πολέμου της Ναυτικής Διοίκησης Κρήτης (Kommandant der Seeverteidigung Kreta), σχετιζόμενη με την ρυμούλκηση στο Ηράκλειο της στην Σούδα ανελκυσμένης αποβατικής ακάτου (Α.16). (Αρχείο NARA) -
Καταχώρηση σ το ημερολόγιο πολέμου του γερμανικού Ναυαρχείου Αιγαίου (Admiral Ägäis), σχετιζόμενη με συμμαχική επίθεση στο λιμάνι της Σύρου την 28.9.1944 και τις δυο εύστοχες βολές που έπληξαν ένα LOKFÄHRE. (Αρχείο NARA) -
Η σκεπή του χώρου πηδαλιουχίας στην πρύμνη του ναυαγίου. (© 2014 Milonakis Kostas) -
Δημοσίευση γαι το «LOKFÄHRE» Πρώην βρετανικό TLC τύπου Mark 1 στην εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος -
Βίντεο Νο1 απο το ναυάγιο «LOKFÄHRE» Πρώην βρετανικό TLC τύπου Mark 1 -
Βίντεο Νο 2 απο το ναυάγιο «LOKFÄHRE» Πρώην βρετανικό TLC τύπου Mark 1
«LOKFÄHRE» Πρώην βρετανικό TLC τύπου Mark 1
Κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι ανάγκες του βρετανικού στρατού οδήγησαν στην δημιουργία ελαφρών αποβατικών πλοιαρίων, των οποίων ο κύριος σκοπός ήταν η μεταφορά αρμάτων και προσωπικού σε δύσβατες και δύσκολα προσπελάσιμες περιοχές. Κατά τις αρχές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και έχοντας συσσωρεύσει ήδη μεγάλη εμπειρία, σχετιζόμενη με τις αποβατικές ακάτους, το βρετανικό Ναυαρχείο ξεκίνησε την παραγωγή ενός νέου τύπου αποβατικού πλοιαρίου ο οποίος αν και αρχικά ονομάστηκε TLC (Tank Landing Craft), έγινε αργότερα ευρύτερα γνωστός κάτω από τον αμερικανικό όρο LCT (Landing Craft Tank).
Από τον Ιούνιο του 1940 και μεσουρανούντος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο ίδιος ο άγγλος πρωθυπουργός Whinston Churchill ενδιαφέρθηκε προσωπικά για το σχέδιο, την ποιότητα, και τον ρυθμό παραγωγής των TLC. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία μιας ακάτου 226 τόνων, ολικού εκτοπίσματος 372 τόνων, η οποία είχε την δυνατότητα μεταφοράς τριών τανκς των 36 τόνων και την αποβίβαση αυτών σε δύσβατες και δύσκολα προσπελάσιμες ακτές. Ο τύπος αυτός έγινε γνωστός σαν TLC Μark 1 και χρησιμοποιήθηκε κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στα πολεμικά μέτωπα της Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του τύπου αυτού ήταν η μακριά 3,7 μέτρων ράμπα, η οποία έδινε την δυνατότητα στα μεταφερόμενα οχήματα να εξέλθουν απευθείας στην ακτή, ενώ μια δεύτερη ατσάλινη δίφυλλη προστατευτική πόρτα, η οποία βρισκόταν πίσω από την ράμπα, προστάτευε επιπλέον τα μεταφερόμενα οχήματα διαχωρίζοντας τον χώρο μεταφοράς από την πλώρη. Τα γενικά τεχνικά χαρακτηριστικά του βρετανικού αρματαγωγού TLC τύπου Μark 1 ήταν:
Μήκος: 46 μέτρα
Πλάτος: 8,5 μέτρα
Βύθισμα: 0,91 μέτρα
Πρόωση: 2 Hall-Scoot διζελομηχανές των 350 ίππων (261 κιλοβάτ)
Προπέλες: 2
Ενδεικτική ταχύτητα: 8 κόμβοι
Αυτονομία: 900 ναυτικά μίλια
Ενδεικτικό πλήρωμα: 12 άτομα (2 αξιωματικοί, 10 ναύτες)
Ενδεικτικός οπλισμός: 2 αντιαεροπορικά πυροβόλα των 4 εκ. (QF 2-pounder naval gun)
Το πρώτο TLC Mark 1 ναυπηγήθηκε με τον αριθμό κατασκευής 795 στα ναυπηγεία Vickers-Armstrongs, στο Barrow της Αγγλίας, και αποπερατώθηκε την 11.12.1940. Συνολικά ναυπηγήθηκαν 30 TLC Mark 1 εκ των οποίων τα πρώτα 20 αφού έλαβαν τον κωδικό «Α», εκ του όρου «A-class lighters», συνοδευόμενο με τον ανάλογο αύξοντα αριθμό αναγνώρισης ακάτου, μεταφέρθηκαν στην Βόρεια Αφρική συμμετέχοντας σε επιχειρήσεις σχετιζόμενες με το μέτωπο της Κυρηναϊκής.
Το ιστορικό του πλοίου στο βρετανικό Βασιλικό Ναυτικό (Royal Navy)
Τον Απρίλιο του 1941, αμέσως μετά την πολεμική έκθεση του υποναυάρχου H. T. Baillie-Grohman, σχετιζόμενη με την εξέλιξη του πολέμου στην Ελλάδα, την προέλαση του γερμανικού στρατού, την κατάρρευση του μετώπου και την υποχώρηση του συμμαχικού στρατού προς τον νότο, ο βρετανός στόλαρχος Andrew B. Cunningham έδωσε την διαταγή για την προετοιμασία της εκκένωσης των υποχωρούντων συμμαχικών δυνάμεων από την ηπειρωτική Ελλάδα. Η επιχείρηση αυτή, η οποία είχε λάβει το κωδικό όνομα «Operation DEMON», είχε σαν σκοπό την επιβίβαση 47.000 περίπου στρατιωτών σε συμμαχικά πλοία, με στόχο την μεταφορά τους στην ακόμα αντιστεκόμενη Κρήτη. Στο σύνολο των πλοίων που είχαν προγραμματισθεί να λάβουν μέρος στην αποχώρηση του συμμαχικού στρατού, διατάχθηκε να συμμετάσχουν και έξι βρετανικά TLC της «1st Tank Landing Craft Flotilla», βρισκόμενα υπό τις διαταγές του υποπλοιάρχου LtCdr. Peter C. Hutton R.N.. Τα έξι αυτά βρετανικά TLC είχαν προγραμματισθεί να αναλάβουν την μεταφορά των στρατιωτών, από τα σημεία που βρίσκονταν συγκεντρωμένοι, προς τα μεγαλύτερα πλοία με σκοπό την επιβίβαση και την επικείμενη μεταφορά τους στην Σούδα.
Κύρια σημεία συγκέντρωσης και επιβίβασης των υποχωρούντων βρετανικών δυνάμεων ήταν ο Πειραιάς, τα Μέγαρα, το Πόρτο Ράφτη, η Ραφήνα, το Ναύπλιο, η Μονεμβασιά και η Καλαμάτα. Τα πέντε από τα έξι TLC (Α.1, Α.5, Α.6, Α.16, Α.19), συνοδευόμενα από τα πλοία SOUTHERN MAID και AUCKLAND, αναχώρησαν την 17.4.1941 από την Αλεξάνδρεια για το Τομπρούκ. Το βράδυ της επόμενης ημέρας τα τέσσερα από αυτά (A.1, A.6, A.16, A.19), συνοδευόμενα από το ανθυποβρυχιακό πλοίο SKUD V, αναχώρησαν από το Τομπρούκ με τελικό προορισμό την Σούδα όπου και κατέπλευσαν την 21.4.1941. Το πέμπτο (Α.5) διατάχθηκε να καταπλεύσει μόνο του απευθείας στο Ναύπλιο. Το έκτο (Α.15) παρέμεινε στην Αλεξάνδρεια λόγω μηχανικών προβλημάτων και στάλθηκε αργότερα απευθείας στην Σούδα.
Την 22α Απριλίου 1941 τρία από τα τέσσερα TLC που είχαν καταπλεύσει στην Κρήτη, διατάχθηκαν να αποπλεύσουν με προορισμό την Αττική για να συμμετάσχουν στην Επιχείρηση «DEMON», της οποίας η έναρξη είχε ορισθεί για την 23.4.1941. Τα Α.1 (κυβερνήτης Sub Lt. Peters R.N.V.R.) και Α.19 (κυβ. Skipper R.S. Cooper R.N.R.) είχαν τελικό προορισμό τα Μέγαρα, ενώ το Α.6 (κυβ. Sub Lt. Sutton R.N.V.R.) το Λαύριο. Το Α.16 (κυβ. Boatswain E.J. Boisell R.N.) ενώ βρισκόταν στη Σούδα, είχε πάθει ζημιές από γερμανική αεροπορική επίθεση με αποτέλεσμα να μην λάβει μέρος στην επιχείρηση, λόγω μηχανικού προβλήματος το οποίο αχρήστευσε μια από τις δυο του μηχανές. Αν και το Α.16 έλαβε αργότερα μέρος στην αποβίβαση του στρατού που μεταφέρθηκε από τα συμμαχικά πλοία στη Σούδα, λόγω της μη δυνατότητάς του να πλεύσει αυτόνομα μέχρι την Αλεξάνδρεια, κατά την διάρκεια εκκένωσης της Κρήτης, αυτοβυθίστηκε από τον αποχωρούντα συμμαχικό στρατό στον κόλπο της Σούδας. Στην συνέχεια ανελκύσθηκε από τον γερμανικό στρατό κατοχής, επισκευάσθηκε και στις 2 Φεβρουαρίου 1942 ρυμουλκήθηκε, από το ρυμουλκό ΕΙΡΗΝΗ ΒΕΡΝΙΚΟΥ, από την Σούδα στο Ηράκλειο όπου και χρησιμοποιήθηκε από τον γερμανικό στρατό για την διεκπεραίωση εργασιών στο λιμάνι του Ηρακλείου [01]. Μετά τον πόλεμο χρησιμοποιήθηκε από τον Ο.Α.Ν. (Οργανισμός Ανέλκυσης Ναυαγίων) σαν ο πλωτός γερανός «Ζ 14» για την ανέλκυση ναυαγίων.
Τα TLC Α.1 και Α.19 έφθασαν στον προορισμό τους, τα Μέγαρα, ενώ το Α.6 στο Πόρτο Ράφτη, την 23.4.1941. Την ίδια ημέρα τα Α.1 και Α.19 δέχτηκαν αεροπορική επίθεση από Junkers 87 (Στούκα), με αποτέλεσμα το Α.1 να ζητήσει και να βρει καταφύγιο στη κοντινή νήσο Πάχη Μεγάρων. Το απόγευμα της επόμενης ημέρας τέσσερα Ju 87 εντόπισαν το Α.1 στη νήσο Πάχη και πραγματοποίησαν επίθεση με αποτέλεσμα να το πλήξουν με πέντε εύστοχες βολές. Αν και το πλοίο βυθίστηκε, ένα κομμάτι της πρύμνης του παρέμεινε έξω από το νερό συγκρατημένο από το σχοινί πρόσδεσης. Κατά την διάρκεια της νύχτας αφαιρέθηκαν από την άκατο όλα τα χρήσιμα αντικείμενα του σκάφους, καταστράφηκαν τα έγγραφα, και στην συνέχεια το Α.1 ανατινάχτηκε με εκρηκτικά [02].
Την νύχτα της 25ης προς την 26η Απριλίου 1941, και ενώ το Α.19 επιχειρούσε συμμετέχοντας στην μεταφορά στρατιωτών προς επιβίβαση στα πλοία HMS WRYNECK, DECOY και COVENTRY, αχρηστεύθηκε αρχικά η δεξιά του προπέλα και στην συνέχεια καταστράφηκε μια από τις μηχανές της ακάτου, με αποτέλεσμα το Α.19 να εγκαταλειφτεί αφού πρώτα ανοίχτηκαν οι κρουνοί υδάτων. Οι λόγοι που οδήγησαν στην εγκατάλειψη του Α.19 ήταν αφενός η μη δυνατότητα επισκευής της μηχανής του πλοίου και αφετέρου η μη δυνατότητα ρυμούλκησης του μέχρι την Κρήτη. Ταυτόχρονα θεωρήθηκε ότι το εγκαταλειμμένο και ιδιαίτερα ορατό Α.19, θα αποτελούσε προσφιλή στόχο για τα γερμανικά αεροπλάνα, με αποτέλεσμα να καταστραφεί και να μην περιέλθει τελικά στην κατοχή του ελαύνοντα γερμανικού στρατού [03].
Από τα συνολικά τέσσερα βρετανικά TLC, τα οποία συμμετείχαν στην Επιχείρηση «DEMON», το μόνο που διασώθηκε και κατάφερε τελικά να επιστρέψει στην Σούδα, το βράδυ της 29ης Απριλίου 1941, ήταν το Α.6 το οποίο βυθίστηκε αργότερα από την γερμανική αεροπορία κατά την επιχείρηση εκκένωσης της Κρήτης [04].
Από τα αρχικά έξι TLC της «1st Tank Landing Craft Flotilla», τα οποία ξεκίνησαν από την Αλεξάνδρεια, εκτός από τα Α.16 και Α.6, των οποίων η τύχη ήδη αναφέρθηκε συνοπτικά, και των Α.1 και Α.19 που χάθηκαν στα Μέγαρα, το Α.5 καταστράφηκε και βυθίστηκε από γερμανική αεροπορική επίθεση στην Μονεμβασιά, ενώ το Α.15 βυθίστηκε αύτανδρο από την Luftwaffe, την 28.4.1941, ενώ βρισκόταν καθοδόν 15 περίπου μίλια ανατολικά της Μονεμβασιάς, έχοντας σαν στόχο την συνδρομή βοήθειας στο Α.5. Επί του Α.15 επέβαινε ο διοικητής του στολίσκου των έξι βρετανικών TLC, υποπλοίαρχος Peter C. Hutton R.N., ο οποίος χάθηκε μαζί με το πλοίο.
Το ιστορικό του πλοίου στο γερμανικό Πολεμικό Ναυτικό (Kriegsmarine)
Αμέσως μετά την κατάληψη της Ελλάδας από την Wehrmacht η έντονη έλλειψη πλοίων, για την μεταφορά στρατού και εφοδίων στα νησιά του Αρχιπελάγους και στο μέτωπο της Κυρηναϊκής, οδήγησε την γερμανική ναυτική διοίκηση αφενός στην ευρύτερη επίταξη και ενοικίαση πλοίων, αφετέρου στην κήρυξη όλων των ναυαγίων της ελληνικής επικράτειας ως ιδιοκτησία του γερμανικού κράτους. Πολλά από τα ναυάγια αυτά ανελκύθηκαν, επισκευάστηκαν, και στην συνέχεια εντάχθηκαν στο γερμανικό Πολεμικό Ναυτικό, την Kriegsmarine. Ανάμεσα στα ανελκυσθέντα αυτά πλοία, τα οποία έδρασαν για τον γερμανικό στρατό κατοχής, εντάσσονται τα δυο στα Μέγαρα βυθισμένα βρετανικά TLC, Α.1 και Α.19 [05], τα οποία βλήθηκαν από την γερμανική αεροπορία κατά την διάρκεια του «Operation DEMON», καθώς και το Α.16 το οποίο βυθίστηκε από τον υποχωρούντα συμμαχικό στρατό στην Σούδα, και το οποίο μετά την ανέλκυση και επισκευή του από τον γερμανικό στρατό, μεταφέρθηκε στο Ηράκλειο χωρίς να εγκαταλείψει ποτέ, σύμφωνα με τα μέχρι σήμερα αρχειακά ευρήματα, την Κρήτη [06].
Σύμφωνα με τις γερμανικές καταχωρήσεις, τον Οκτώβρη του 1941 τα δυο TLC (Α.1 και Α.19) είχαν ήδη ανελκυθεί και ενώ το Α.1 βρισκόταν ήδη στο Πέραμα, το Α.19 επισκευαζόταν [07]. Μετά την επισκευή τους ανέλαβαν την μεταφορά ατμομηχανών και βαγονέτων συρμού, ανάμεσα στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη, για όλο το διάστημα κατά το οποίο η γέφυρα του Μπράλου δεν είχε επισκευαστεί [08]. Η πληροφορία αυτή ενισχύεται από συμμαχικές ημερολογιακές καταχωρήσεις της 10ης Μαρτίου 1942, οι οποίες αναφέρουν ότι «δυο πολύ μοντέρνες ατμομηχανές συρμού, με τα εξαρτήματα τους» μεταφέρθηκαν από δυο πρώην βρετανικές αποβατικές ακάτους από τον Πειραιά στην Στυλίδα [09]. Πρόκειται προφανώς για τα δυο ανελκυσθέντα βρετανικά TLC, A.1 και A.19.
Η συγκεκριμένη επιχειρησιακή δράση των δυο πλοίων, η οποία αρχικά τουλάχιστον αφορούσε την μεταφορά ατμομηχανών συρμού και σιδηροδρομικό εξοπλισμό, οδήγησε στο να τους δοθεί, άτυπα, το όνομα LOKFÄHRE [10], προερχόμενο από τις γερμανικές λέξεις «Lok», εκ του Lokomotive (ατμομηχανή συρμού), και Fähre (πλοίο μεταφοράς) [11].Η εκτίμηση αυτή ενισχύεται επιπλέον από περεταίρω γερμανικές πηγές όπως ένα τηλεγράφημα της γερμανικής Διοίκησης Θαλασσίων Μεταφορών Αιγαίου (γερμ. Seetransportchef Ägäis), όπου γίνεται λόγος για την μεταφορά, από την Σύρο στο Πειραιά, τεσσάρων φορτηγών και πέντε στρατιωτών με ένα από τα δυο LOKFÄHRE [12].
Ανάμεσα στην μεταφορά του ανελκυσθέντος Α.16 από την Σούδα στο Ηράκλειο (02.02.1942) [13], και την συμμαχική ημερολογιακή αναφορά η οποία σχετίζεται με τα δυο βρετανικά TLC (10.03.1942) [14], η οποία αναφέρεται στην μεταφορά των συρμών καθαυτή ως προηγούμενο γεγονός (τουλάχιστον τρεις μήνες πριν), μεσολαβούν 35 ημέρες κατά τις οποίες δεν υπάρχει ουδεμία καταχώρηση, σε κανένα ημερολόγιο πολέμου της Kriegsmarine, στην οποία αναφέρεται μεταφορά του στην Σούδα ανελκυσθέντος βρετανικού TLC από την Κρήτη στον Πειραιά. Μπορεί λοιπόν να εξαχθεί με ασφάλεια το συμπέρασμα ότι αφενός τα TLC Α.1 και Α.19 ανελκύσθηκαν πριν το Α.16, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνεται και από τις ημερολογιακές καταγραφές, αφετέρου ότι έδρασαν σαν LOKFÄHRE ανεξάρτητα από το Α.16, το οποίο δεν έλαβε προφανώς ποτέ αυτό το όνομα. Επιπλέον, αν και δεν έχει βρεθεί προς το παρών καταχώρηση που να επιβεβαιώνει επακριβώς την διαφοροποίηση των δυο LOKFÄHRE από τις γερμανικές αρχές κατοχής, θα πρέπει για προφανείς λόγους να θεωρηθεί ότι χρησιμοποιήθηκαν ως αύξοντες αριθμοί αναγνώρισης ακάτου, οι αριθμοί ένα και δυο.
Οι καταχωρήσεις των γερμανικών ημερολογίων πολέμου, όπου γίνονται αναφορές στα LOKFÄHRE, είναι ελάχιστες. Οι δυο τελευταίες από αυτές σχετίζονται με την «Επιχείρηση Λέανδρος» (γερμ. «Unternehmen LEANDER», Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 1944) η οποία σκοπό είχε την εκκένωση των νησιών του Αιγαίου από τον γερμανικό στρατό και στην συνέχεια την σταδιακή εκκένωση του ελλαδικού χώρου. Πρόκειται για την αρχή της υποχώρησης του γερμανικού στρατού από τα Βαλκάνια. Την 29.9.1944, ώρα 15:27, το ημερολόγιο πολέμου του γερμανικού Ναυαρχείου Αιγαίου (γερμ. Kriegstagebuch des kommandierenden Admiral Ägäis), σε καταχώρησή του σχετιζόμενη με συμμαχική επίθεση στο λιμάνι της Σύρου την 28.9.1944, και χωρίς να διευκρινίζει για ποιο από τα δυο LOKFÄHRE πρόκειται, αναφέρει ανάμεσα σε άλλα και τα εξής:
«Κυλιόμενες ριπές πυρών ενάντια στο λιμάνι του οικισμού από ώρα 10:15 έως 11:40, με γωνία 30°, προερχόμενες από ένα καταδρομικό και ένα αντιτορπιλικό βρισκόμενα ανάμεσα Σύρου και Τήνου. Ελάσσονες ζημιές σπιτιών, δυο όμως εύστοχες βολές ενάντια στο Lokfähre. Προκλήθηκαν ελάχιστες ζημιές στο πετρελαιοκίνητο Nachtigall, στο I 56 και στο I 77. Ουδεμία απώλεια, τρεις τραυματίες.»
Μια επιπλέον καταχώρηση της 28.9.1944, στο ημερολόγιο πολέμου της γερμανικής Διοίκησης Θαλασσίων Μεταφορών Αιγαίου (γερμ. Kriegstagebuch des Seetransportchefs Ägäis), πληροφορεί επίσης ότι:
«Κατά την διάρκεια θαλάσσιας επίθεσης στην Σύρα βυθίστηκε από τα πυρά το Lokfähre, επιπλέον καταστράφηκαν, από ένα καταδρομικό και ένα αντιτορπιλικό, τα SF 292, SF 269, SF 291 και SF 294.»
Όπως εκ των υστέρων έγινε γνωστό η τελευταία αυτή καταχώρηση, η οποία φέρει ένα εκ των δυο LOKFÄHRE να βυθίστηκε στη Σύρο, είναι πιθανώς λανθασμένη, εκτός και αν στο λιμάνι της Σύρου βρέθηκαν το ίδιο διάστημα ταυτόχρονα και τα δυο πλοία, LOKFÄHRE Ι και ΙΙ. Σύμφωνα με αφηγήσεις αυτόπτων μαρτύρων, τις οποίες κατέγραψε ο ερευνητής Δρ. Peter Schenk [15], το πλοίο δεν βυθίστηκε κατά την προαναφερόμενη ημερομηνία αλλά 11 ημέρες αργότερα, την 10.10.1944, κοντά στο ακρωτήριο Σούνιο. Σύμφωνα με τον Δρ. Schenk, μετά την επίθεση και την πρόκληση ζημιών, την 28.9.1944, το LOKFÄHRE επιδιορθώθηκε και στην συνέχεια ταξίδεψε, έμφορτο με στρατό και
εξοπλισμό, συνοδευόμενο από το πλοίο GA 01 [16] από την Σύρο προς τον Πειραιά, με αποτέλεσμα να βυθιστεί στις 03:04 το πρωί της 10.10.1944, κοντά στο Σούνιο.
Μέχρι στιγμής δεν έχει πραγματοποιηθεί βαθιά έρευνα σχετιζόμενη με τις μεταπολεμικές ανελκύσεις του Ο.Α.Ν. στην Σύρο. Στην «Λίστα Μελισσηνού» όμως αναφέρεται η μεταπολεμική ανέλκυση μιας σιδερένιας αποβατικής ακάτου 300 τόνων στο λιμάνι της Σύρου [17], γεγονός το οποίο επιτρέπει την εικασία πιθανής ναυλόχησης των δυο LOKFÄHRE κατά την ίδια χρονολογία, στην προαναφερόμενη περιοχή. Όπως όμως και να έχουν τα πράγματα παραμένει προς στιγμήν άγνωστο αφενός ποιο από τα δυο LOKFÄHRE βυθίστηκε κοντά στο Σούνιο, το Α.1 ή το Α.19, αφετέρου που και πότε βυθίστηκε το δεύτερο LOKFÄHRE.
Το ναυάγιο
Το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2013, η καταδυτική ομάδα του Αντώνη Γράφα πραγματοποίησε καταδύσεις σε εντοπισμένους στόχους, με σκοπό την επιβεβαίωση της ύπαρξης ναυαγίων καθώς και την πραγματοποίηση έρευνας πεδίου, τεκμηρίωσης των εντοπισμένων ναυαγίων, και ενδελεχή προσπάθεια ταυτοποίησης αυτών. Ένα από τα ναυάγια αυτά αναγνωρίστηκε και τεκμηριώθηκε σαν LCT, δίνοντας την δυνατότητα στο να εικάσει κανείς ότι πιθανώς επρόκειτο για μια από τις βρετανικές αποβατικές ακάτους, οι οποίες βυθίστηκαν από την γερμανική αεροπορία τον Απρίλη του 1941, την περίοδο εκκένωσης του ηπειρωτικού ελλαδικού χώρου από τον βρετανικό στρατό.
Αν και η ναυπηγική του δομή, σε συνάρτηση με τα τεχνικά του χαρακτηριστικά, οδήγησαν σε μια πρωτόλεια εκτίμηση για το «ποιόν» και την ιστορία του ναυαγίου, η περεταίρω έρευνα, και ιδιαίτερα η με αυτήν σχετιζόμενη προβληματική [18], οδήγησε στην πραγματοποίηση μιας ακόμα σειράς καταδύσεων την άνοιξη του 2014. Τα αποτελέσματα της τελευταίας αυτής έρευνας – η οποία επικεντρώθηκε στην μέτρηση του ναυαγίου, στην εκτίμηση και αποτύπωση του στρατιωτικού υλικού που μετέφερε, καθώς και στην ταυτοποίηση του είδους των μεταφερόμενων οχημάτων – οδήγησε σε ασφαλή και τεκμηριωμένα συμπεράσματα έτσι ώστε το εύρημα να ταυτοποιηθεί πλήρως ως ένα από τα δυο γερμανικά «LOKFÄHRE», πρώην βρετανικά TLC τύπου Mark 1. Προφανώς το Α.1 ή το Α.19.
Το από την ομάδα του Αντώνη Γράφα εντοπισμένο ναυάγιο βρίσκεται βυθισμένο σε μέγιστο βάθος 108 και ελάχιστο 98 μέτρων, στην περιοχή της Αναβύσσου. Η διαμήκης γραμμή πρύμνης-πλώρης έχει κατεύθυνση 210 περίπου μοίρες. Τα ευρήματα δείχνουν ότι μετέφερε πέντε οχήματα (βαγονέτα), εκ των οποίων τα υπολείμματα των τριών βρίσκονται μέσα, ενώ των άλλων δυο έξω από το σκάφος. Το ναυάγιο του «LOKFÄHRE» φέρει την χαρακτηριστική ναυπηγική γραμμή των βρετανικών LCT, τύπου Mark 1 [19]. Το πλοίο, εσωτερικά και γύρω από αυτό, φέρει υπολείμματα οπλισμού [20].
Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον εύρημα το οποίο έρχεται να τεκμηριώση το ιστορικό παζλ των ναυαγίων του Σαρωνικού, τοποθετώντας μια ακόμα ψηφίδα στο ιστορικό μωσαϊκό των γεγονότων που έλαβαν χώρα στην πατρίδα μας κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου ναυαγίου βρίσκεται στην παράξενη και μυστηριώδη ιστορία του. Πρόκειται για ένα πλοίο το οποίο «υπηρέτησε» και στις δυο αντιμαχόμενες πλευρές, συμμετέχοντας στα πιο σημαντικά γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στον ελλαδικό χώρο, την υποχώρηση των Συμμάχων τον Απρίλη του ΄41 και την υποχώρηση του γερμανικού στρατού το φθινόπωρο του ΄44.
DG
Παραπομπές, Συμπληρωματικά, Διευκρινήσεις
01. Η πληροφορία του ερευνητή Δρ. Jung για μεταφορά του Α.16 στον Πειραιά, τον Ιανουάριο του 1942, πρέπει να θεωρηθεί λανθασμένη, καθώς τα ημερολόγια πολέμου της γερμανικής Ναυτικής Διοίκησης Κρήτης και Αττικής δεν το επιβεβαιώνουν. Τουναντίον αφενός δηλώνουν σαφώς ότι το ανελκυσθέν Α.16 ρυμουλκήθηκε από το ρυμουλκό ΕΙΡΗΝΗ ΒΕΡΝΙΚΟΥ την 2.2.1942 στην Σούδα, αφετέρου δεν αναφέρουν πουθενά μεταφορά του εκτός Κρήτης. Η καταχώρηση για μεταφορά του Α.16 στον Πειραιά (βλ. Schenk, σ. 111-112) στηρίζεται στην λανθασμένη αυτή πληροφορία του Δρ. Jung.
02. Πρβλ. Heckstall-Smith / Baillie-Grohman, σ. 108-111
03. Πρβλ. Heckstall-Smith / Baillie-Grohman, σ. 130-133
04. Στα Φαλάσαρνα Κρήτης. Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Bendon
05. Πρβλ. „Liste der bereits geborgenen Schiffe“, RW 19/5525
06. Πρβλ. KTB Kommandant der Seeverteidigung Kreta, 02.02.1942. Σε καμία καταχώρηση του ημερολογίου αυτού, για το έτος 1942, δεν αναφέρεται μεταφορά ανελκυσμένου βρετανικού TLC στον Πειραιά.
07. Βλ. „Liste der bereits geborgenen Schiffe“, RW 19/5525
08. Πρβλ. Schenk σ. 111-112. Πρόκειται για την «Γέφυρα της Παπαδιάς» στο Μπράλο του νομού Φθιώτιδας, η οποία καταστράφηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις κατά την υποχώρησή τους τον Απρίλιο του 1941.
09. Πρβλ. WO 208/3357
10. Στα ελληνικά προφέρεται «Λόκφερε»
11. Βλ. Schenk σ. 111-112
12. Bλ. „Lagemeldungen Adm. Aegaeis 04.07-28.11.41“
13. Bλ. KTB Kommandant der Seeverteidigung Kreta, 02.02.1942
14. Bλ. WO 208/3357
15. Σε κατ΄ ιδίαν πληροφόρηση ο Δρ. Peter Schenk ανέφερε ότι οι πληροφορίες για την ιστορία και την βύθιση του LOKFÄHRE ελήφθησαν από τον Horst Buholz, ένα μέλος της Ναυτικής Μονάδας Αντιαεροπορικών Καταστρώματος (γερμ. Marinebordflakabteilung), όταν αυτός παραχώρησε το έτος 1982 το προσωπικό του ημερολόγιο στην γερμανική ερευνητική ομάδα εργασίας «Arbeitskreis Gröner».
16. To GA 01 υπήρξε ένα πλοίο του Παράκτιου Προστατευτικού Στολίσκου Αττικής (γερμ. Küstenschutzflottille Attika). Πριν την 1.11.1942, όταν ο στολίσκος ονομαζόταν ακόμα 12. Küstenschutzflottille, το πλοίο έφερε το κωδικό όνομα 11 V 4. Πρόκειται πιθανώς για το από την Kriegsmarine επιταγμένο ρυμουλκό ΑΓΙΟΣ ΣΠΥΡΙΔΩΝ, Ν.Π. 1467 (βλ. Ντούνης, τόμος Α΄, σελ. 106) το οποίο βυθίστηκε από τον αποχωρούντα γερμανικό στρατό την 12.10.1944. Η βύθιση του επιβεβαιώνεται και από τις γερμανικές πηγές.
17. Βλ. Μαλακάση, τόμ. Α΄, σελ. 142
18. Πρβλ. θέμα «HMS LCT» στον κόμβο του Σ.Ε.Α. ΤΗΘΥΣ (www.scubadive.gr)
19. Πέρα από την δική μας εκτίμηση, σε σχέση με τις μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν στο ναυάγιο, αυτό επιβεβαιώθηκε και από τον ερευνητή Michael Bendon (Flinders University) με τον οποίον ήρθαμε σε επαφή.
20. Ανάμεσα σε άλλα εντοπίστηκαν και φωτογραφήθηκαν πολεμικά κράνη της Wehrmacht, προφανώς από την ομοχειρία του αντιαεροπορικού πυροβόλου του πλοίου.
Αρχειακές πηγές
ADM 267/129, ADM 199/806, ADM 199/2227, WO 361/116, WO 208/3357
The National Archives, Kew Gardens, London
KTB (Kriegstagebuch) Admiral Ägäis, KTB Kommandant der Seeverteidigung Attika, KTB Küstenschutzflottille Attika, KTB Kommandant der Seeverteidigung Kreta, KTB Seetransportchef Ägäis
National Archives and Records Administration, Washington D.C. (NARA)
„Handakte „Leander“, Sept.-Okt. 1944“, PG-46148, NARA
„Lagemeldungen Adm. Ägäis 04.07-28.11.41“, Heeresakte T312 Roll 460, NARA
„Liste der bereits geborgenen Schiffe“, RW 19/5525, Bundesarchiv-Militärarchiv, Freiburg am Breisgau
Βιβλιογραφία
Bendon, Michael: Investigation of a Sunken World War II Vessel in Western Crete, MA Thesis, Flinders University
Bertke, Donald / Smith, Gordon / Kindell, Don: World War II Sea War, Volume 2, France Falls, Britain Stands Alone, Bertke Publications, 2011
Buchholz, Horst / Schenk, Peter: Tagesbuch, „Arbeitskreis Gröner“, Berlin
Brown, D.K. : The Design And Construction Of British Warships 1939-1945, Vol. 3 “Amphibious Warfare Vessels and Auxiliaries”
Dwyer, John B.: Commandos from the Sea: The History of Amphibious Special Warfare in World War II and the Korean War, 1998
Heckstall-Smith, Anthony / Baillie-Grohman, H.T. (Vice-Admiral): Greek Tragedy 1941, the chaotic, costly, and heroic evacuation of British forces from Greece, Norton & Co., New York, 1961
«Κανονισμός Στρατιωτικής Ορολογίας», 3ο Επιτελικό Γραφείο, Γενικό Επιτελείο Στρατού, 1968
Lenton, H.T. / Colledge, J.J.: British and Dominion Warships of World War II, Doubleday and Company, 1968
Μαλακάσης, Ιωάννης Θ. (Επιμέλεια): Αρχείο Ι. Μελισσηνού Εφέδρου εκ Μονίμων Αντιπλοιάρχου Π.Ν. – Το Ναυτικό στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο – Η συνολική προσφορά της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας (Ιστιοφόρου και Ατμοπλόου) 1940-1945, τόμος Α΄, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 1995
Ντούνης, Χρήστος Ε.: Τα Ναυάγια στις Ελληνικές Θάλασσες, τόμος Α΄, Finatec, 2000
Schenk, Peter: Kampf um die Ägäis, Verlag E.S. Mittler, Hamburg, 2000
The London Gazette, Numb. 38293, 15.05.1948
Thomas, David Α.: Crete 1941, the Battle at Sea, Ed. Cassell, London, 2003
Φωκάς, Δημήτριος: Έκθεσις επί της δράσεως του Β. Ναυτικού κατά τον πόλεμον 1940-1944, τόμος Α΄: Από της προπολεμικής περιόδου μέχρι της καταλήψεως της Ελλάδος (27 Απριλίου 1941), Εκδόσεις Ιστορικής Υπηρεσίας του Β.Ν., 1953